Ιστορική διαδρομή της ελιάς

Μελανόμορφο αγγείο απεικόνισης συγκομιδής ελαιόκαρπου

Μελανόμορφο αγγείο απεικόνισης συγκομιδής ελαιόκαρπου

Το όμορφο αυτό αειθαλές καρποφόρο δέντρο που ονομάζεται Olea europa (ελιά) εμφανίζεται σε πολλές μεσογειακές περιοχές και παραμένει άγνωστη η ακριβής καταγωγή της την οποία διεκδικούν όλοι οι λαοί γύρω από την Μεσόγειο.

Χάρτης λεκάνης Μεσσογείου

Η ελιά στο κόσμο

Η ελιά είναι γνωστή από την αρχαιότητα αλλά και από την προϊστορική εποχή. Ιστορικοί συγγραφείς αναφέρουν ότι πιθανότερο είναι να προέρχεται από τη βόρεια Συρία από το 4.000 Π.Χ καθώς οι πλαγιές των βουνών της στα σύνορα με την Τουρκία ήταν γεμάτες με αγριελιές. Από εκεί οι Φωκείς την μετέφεραν στα ελληνικά νησιά και την ηπειρωτική Ελλάδα.

Μεταγενέστερες ανακαλύψεις όπως του Camps το 1974, ο οποίος βασίστηκε σε αναλύσεις που έγιναν σε άνθρακα και γύρη έδειξαν πως υπήρχαν ελιές σε μαυριτανικά μέρη κοντά στις ακτές της ερήμου Σαχάρα από το 12.000 Π.Χ και απο εκεί διαθόθηκε στην Κύπρο και στα παράλια της Β.Αφρικής (Μαρόκο,Τυνησία κα).

Το 600 Π.Χ μεταφέρθηκε από τους Έλληνες στην Ιταλία, τη Σικελία και τη Σαρδηνία.

Στην Ισπανία έφτασε από τους Ελληνορωμαίους και από τους Άραβες, γι’ αυτό και κάποιες ποικιλίες τους έχουν λατινικές ονομασίες και άλλες αραβικές. Ο καρπός της ελιάς καθώς και το λάδι λέγονται aceituna και aceite αντίστοιχα που είναι λέξεις αραβικές και το δέντρο λέγεται olivo που είναι λέξη λατινική.

Από την βόρεια Συρία, στη Τουρκία, στη Ελλάδα, την Ιταλία, την Ισπανία και την βόρεια Αφρική.

Η ελιά στην Ελλάδα

ΣΣτην Ελλάδα η ελιά καλλιεργείται από πολύ παλιά καθώς αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως απολιθώματα φύλλων και σπόρους.

  • Στην Φαιστό της Κρήτης βρέθηκαν σπόροι που χρονολογούνται από την μεσομινωϊκή εποχή (1800-2000 Π.Χ).
  • Στις Μυκήνες βρέθηκε ασημένιο κομμάτι αγγείου που απεικονίζει μία ελιά.
  • Στην Σαντορίνη και τη Νίσυρο βρέθηκαν απολιθωμένα φύλλα ελιάς ηλικίας περίπου 50.000-60.000 ετών.
  • Στην Κνωσσό και τη Θήρα βρέθηκαν τοιχογραφίες με θέμα την ελιά και εργαλεία που χρησιμοποιούσαν για τη σύνθλιψη του καρπού.
  • O φωτισμός της μινωικής εποχής γινόταν με λυχνάρια που έκαιγαν ελαιόλαδο. Οι πλούσιοι της εποχής ξεχώριζαν εκτός των άλλων και από το πόσο λάδι κατανάλωναν, ήταν ένα σύμβολο πλούτου, αφού οι πιο φτωχοί κατανάλωναν κρίθινο παξιμάδι βουτηγμένο τις πιο πολλές φορές σε νερωμένο κρασί και τρώγοντας σπόρους διαφόρων δημητριακών ενώ οι πιο πλούσιοι είχαν περισσότερο ελαιόλαδο στο διαιτολόγιό τους και λιγότερους σπόρους.

Στην Σαντορίνη και τη Νίσυρο βρέθηκαν απολιθωμένα φύλλα ελιάς ηλικίας περίπου 50.000-60.000 ετών.

Η ελιά στη μυθολογία

Η ελιά είναι Αθηναϊκής καταγωγής καθώς φυτεύθηκε από την ίδια τη θεά στον ιερό βράχο της Ακρόπολης (τη Μορία ελιά), αποδεχόμενη την πρόκληση του Ποσειδώνα για το ποιός θα αποκτούσε την κυριαρχία της Αθήνας.

Μία άλλη εκδοχή όμως αναφέρει ότι δεν είναι Ελληνική, όταν ο Ηρακλής την μετέφερε  από τις ακτές του Δούναβη και την φύτευσε στην αρχαία Ολυμπία.

Ο Σοφοκλής στον “Οιδίποδα επί Κολωνώ” αναφέρει: Θάλλει εις την χώραν ταύτην η γλαυκή παιδοτρόφως ελαία, φύτευμα γηγενές, μη φυτευθέν δια των χειρών, αντικείμενον φόβου των πολεμίων όπλων, το οποίον ουδέποτε έως τώρα ήκουσα να εβλάστησεν εις την Ασίαν, ουδ’ εις την μεγάλην Δωρικήν νήσον του Πέλοπος, το δένδρον τούτο ουδείς άρχων, ούτε γέρων, ούτε νέος θα καταστρέψει, διότι ο πάντοτε βλέπων οφθαλμός του Μορίου Διός και η γλαυκώπις Αθηνά προστατεύουν αυτό.

Η ελιά στις πολιτιστικές και χριστιανικές παραδόσεις

Οι Ρωμαίοι διακοσμούσαν τα αγάλματα των θεών με κλαδί ελιάς ως ένδειξη σεβασμού.

  • Η χριστιανική θρησκεία αναφέρει ότι εμφανίζεται στη Γένεση, όταν κατά τον κατακλυσμό ένα περιστέρι φέρνει στον Νώε ένα κλαδί ελιάς ως σύμβολο του τέλους της οργής του θεού προς τον άνθρωπο (Κεφάλαιο Η στίχος 11).
  • Στο μυστήριο της βάπτισης χρησιμοποιείται ελαιόλαδο, όπως και στα καντηλάκια στις εκκλησίες αλλά και στα σπίτια των χριστιανών.
  • Στους Ολυμπιακούς αγώνες ο νικητής στεφόταν με στεφάνι ελιάς, τιμώντας την προσπάθειά του. Το στεφάνι ήταν φτιαγμένο από κλαδί άγριας ελιάς, που προήρχετο από την πρώτη ελιά Κότινος την επονομαζόμενη και Καλλιστέφανο, το στεφάνι των νικητών.
  • Στην Βόρεια Ιταλία οι χωρικοί πετούσαν τα φύλλα της στο τζάκι, πιστεύοντας ότι έτσι θα προστατεύσουν τα χωράφια τους από το χαλάζι.
  • Το δέντρο της ελιάς για τους αρχαίους Σίβυλλες (οι οποίοι αποκάλυπταν τη θέληση του θεού) ήταν σύμβολο θανάτου και κακής τύχης. Όταν ξεσπούσε πόλεμος  το δέντρο θα βυθιζόταν μέσα στη γη αφήνοντας ορατές μόνο τις άκρες των κλαδιών του.

Οι αναφορές στην ελιά ξεκινούν από τον Νώε

Θεραπευτικές ιδιότητες της ελιάς

Oι αρχαίοι Έλληνες θεραπευτές χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο για να επουλώσουν πληγές, για να θεραπεύσουν την αϋπνία, τη ναυτία, τη χολέρα.

  • Οι σύγχρονοι επιστήμονες πιστεύουν ότι βοηθά τις λειτουργίες του εγκεφάλου, των εσωτερικών μας οργάνων και ιδιαίτερα της καρδιάς, αφού προλαβαίνουν και παίρνουν τη θέση από τα βλαβερά ζωϊκά λίπη, τα οποία είναι υπεύθυνα για τη συγκέντρωση λίπους στην καρδιά και οδηγούν στο έμφραγμα. Ιατρικές μελέτες με επιστημονικές εργαστηριακές μελέτες απέδειξαν ότι το ελαιόλαδο ελαττώνει τη στεφανιαία νόσο και ωφελεί γενικότερα την υγεία.
  • Το ελαιόλαδο ελαττώνει την ολική χοληστερόλη, ελαττώνει την κακή οξειδωμένη χοληστερόλη και αυξάνει την καλή προστατευτική χοληστερόλη. Μ’ αυτό τον τρόπο προστατεύει το ενδοθήλιο της στεφανιαίας αρτηρίας από τον σχηματισμό αθηρωματικών πλακών. Ελαττώνει τη  συγκολλητικότητα των αιμοπεταλίων, παίζει κατά κάποιο τρόπο το ρόλο της ασπιρίνης και ελαττώνει τη δημιουργία θρόμβων μέσα στις στεφανιαίες αρτηρίες.
  • Λόγω της αντιοξειδωτικής ιδιότητας της βιταμίνης Ε, την οποία το ελαιόλαδο περιέχει, συμβάλλει στη μείωση ορισμένων τύπων καρκίνου.
  • Το ελαιόλαδο, επίσης, βοηθά στην καταπολέμηση της δυσκοιλιότητας, μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης έλκους και την πιθανότητα εμφάνισης πέτρας στη χολή.

πηγές: (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και βιβλία από εξειδικευμένους συνεργάτες καθηγητές δενδροκομίας και ελαιοκομίας)